Шетсіз-шексіз дала ашық, алтын күн суыған, Қазақстан бойынша таралған. Үнсіз жазықтың шөптері қауырсын шөптің ақ құлағымен желмен тербеліп қайғыға батқан, ал бүркіт ашық көк аспанда алтын күнге қанат қаққандай. Бетеге даласында домбыраның үні, жылқы тұяғының үні және туған жердің иісі естіледі. Ақкөңіл, дана ақсақалдардың шашы сияқты, оның сүйектерінің ұшы батырдың найзасына ұқсайды. Оның тамыры жарықшақтар торында құрғағанға дейін қызған жердің қанындай ыстық. Бетегенің гүлдеуі мал үшін теріге енген жарқыраған құрыштағы ержүрек жебелер сияқты өте қауіпті.

Бетеге (лат. Stipa) – жарма тұқымдасына жататын көпжылдық біржарнақты шөптесін өсімдіктердің тұқымы. Далада кең тараған өсімдіктердің бірі. Бұл қысқа тамырсабақты көпжылдық шөптер, кейде қатты жапырақтардың өте үлкен шоғырын шығарады, жиі түтікке оралған және сымға ұқсас. Гүлшоғыры шашақты,  масақшаларының әрқайсысында бір гүл бар, 2 қабыршақтары жабады, сыртқы гүлі ұзын, көбіне тізеден бүгіліп, түбінен бұралған гүлге айналады және жемісті (дәнді) піскенше қатты қысады, содан кейін шатыр құлап кетеді.

Тұқым 300-ден астам түрлерден тұрады, оның ішінде тропиктік белдеулерде өсетін 100-ге дейін құрғақшылыққа төзімді шөптер. Батыс-Алтай мемлекеттік табиғи қорығы аумағында қауырсынды шөптің екі түрі өседі: түкті қауырсын шөп (Stipa capillata) және қауырсынды шөп (Stipa pennata).

Бетегебоз қорықтың оңтүстік-шығысындағы далалық тау етегіндегі шалғындарда өседі. Мамықты – оңтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс дала беткейлерінің жоғарғы тау белдеуіне дейін өте сирек кездеседі.
Қазақстан Республикасында түрлердің алуан түрлілігі оннан астамға бай. Гүлдену алдында (және одан кейін қауіпті) шөпті жақсы көретін, біздің Отанымыздың даласында мұндай үйреншікті масақ шын мәнінде құнды өсімдік болып табылады. Бетегенің кейбір түрлері Қазақстан Республикасының, сондай-ақ ТМД елдерінің бірқатарының Қызыл кітабына енгізілген.

Материалды дайындаған ҒМЭАжТ бөлімінің зертханашысы Маткова Ю.А.

Фото авторы Премина Н.В.