Кәдімгі тиін (лат. Sciurus vulgaris) – тиін тұқымдасынан шыққан кеміргіш. Жіңішке денесі, айқын мойны және ұзын құйрығы бар жануар. Оның денесінің ұзындығы 19,5-28 см, құйрығы-13-19 см (дене ұзындығының шамамен 2/3), салмағы 250-340 г.басы дөңгелек, үлкен қара көздері бар.
Тиін - орманның әдеттегі тұрғыны, күндізгі өмір салтын жүргізеді. Оны ұзын құлақ қылшықтары мен ұзын үлпілдек құйрығымен оңай тануға болады, оны жануар бұтақтар мен жерде қозғалғанда созады, ал демалу кезінде оны жиі жабады.
Қазақстандағы тиіндер азықтарының тізіміне қылқан жапырақты ағаш түрлерінің (қарағай, шырша,майқарағай, балқарағай) тұқымдары, бүршіктері мен өркендері кіреді. Кәдімгі тиін тек ағаштарды паналайды. Жапырақты ормандарда ол әдетте шұңқырларда тұрады, онда шөптерден, ағаш қынаптарынан, құрғақ жапырақтардан жұмсақ төсенішті сүйреп апарады.
Тиіндер өсіп-өнгіш боп келеді. Таралу аймағында 1-2 ұялас тиіннен, оңтүстік аймақтарда 3-ке дейін әкеледі.
Тиін туралы қызықты фактілер:
- Тиіндер үшін тәуліктің ең белсенді уақыты - таңертең және кешке.
- Қыстан аман шығу үшін бір тиінге 3000 жаңғақ қажет.
- Тиіндер қазірдің өзінде жақсы дамыған тырнақтармен туады, бірақ мүлдем соқыр.
- Кәдімгі тиіннің түлеуі жылына екі рет кездеседі, бірақ құйрықтың жүні жылына бір рет қана өзгереді.
- Тиіннің құйрығы секіргенде рөл қызметін атқарады.
- Көп адамдар тиіндерге жержаңғақ беруге болмайтынын білмейді. Оның құрамындағы белоктар жануардың денесінде мүлдем қорытылмайды.
- Жануарларда ең дамыған сезім – есту.
- Тиін 30 метр биіктіктен құлаған кезде еш зиянсыз қала алады. Осындай жағдайларда оған парашют ретінде қолданатын құйрығы көмектеседі.
Тұтқында тиіндер 10-12 жылға дейін өмір сүреді, бірақ табиғатта 4 жастан асқан тиін қазірдің өзінде қартайған. Ең қолайлы жағдайларда мұндай жануарлардың үлесі 10% -дан аспайды. Тиін аулау қарқынды жүргізілетін аймақтарда популяция 3-4 жылда толығымен жаңарады. Әсіресе жас жануарлардың өлімі жоғары - тиіндердің 75-85% бірінші қыстан аман шыға алмайды.
Материалды дайындаған ҒМЭАжТ бөлімінің маманы Нұрахметова Ә.К. дайындады.
Фото авторы Клименко А.А.
