Сарғалдақ – бір шыны-аяқ май

Сарғалдақ (Ranunculus) – Ranunculaceae тұқымдасының шөптесін өсімдіктері. Бұл улы шырыны бар сулы және жерүсті шөптер. Батыс Алтай қорығының аумағында оның 11 түрі өседі. Олардың ішінде Крылов сарғалдағы (Ranunculus krylovii) алғашқы гүл жаратын болып саналады, ол шырша ағаштарында қар ерігеннен кейін бірден гүлдейді. Қалған түрлері кезектесіп гүлдейді, күзгедейін талғампаз сары бүршіктермен қуантады.
Латын тілінде өсімдік судың таралу аймағының арқасында «бақа» – «rana» сөзінен шыққан. Ағылшын тілінде сөзбе-сөз аударғанда сары түске тән жылтырлығы бар сары май «шыны-аяқ май» деген мағына береді. Ежелгі уақытта бұл сары майға сары рең беретін сары май гүлдері деп қате есептелген, алайда ол малға улы, ал тұяқтылар оны тұтынбайды. Азық-түлік үшін тек шөп қауіпсіз, өйткені кептіру кезінде токсиндер ыдырайды.
Өсімдіктің тамыр жүйесі қысқа, талшықты. Жапырақтары ауыспалы, тұтас немесе бөлінген. Гүлдері жекелей немесе күрделі гүлденулерде жиналады. Жемісі – көптамырлы. Түр өкілдерінің көпшілігі Солтүстік жарты шардың қоңыржай және суық климаттық аймақтарында кездеседі. Батыс Алтай қорығында сарғалдақ шырша мен балқарағай ормандарында, жартастар мен биік таулы батпақтарда, өзен аңғарлары мен жайылмалы ылғалды шалғындарда жиі кездеседі.
Дәстүрлі медицинада кейбір түрлерді қолдануды қоспағанда, сарғалдақ айтарлықтай тәжірибелік қолданысқа ие емес. Жер учаскесінде сарғалдақ гүлдерінің болуы топырақтың жоғары қышқылдығын көрсетеді. Халық мәдениетінде сарғалдақ аңыздарда және тіпті классиктердің шығармаларында айтылған. Шекспир Джульеттаның бейнесін өзінің ең танымал «Ромео мен Джульетта» шығармасынан сарғалдақ гүлімен байланыстырды, өйткені алтын жапырақшалардың сұлулығы жас ханымның сыртқы келбетін суреттеуге әсер етті, сонымен қатар трагедия кейіпкері гүлдің улы тұнбасымен мәңгі ұйықтады. Сарғалдақ символ ретінде Осман сұлтандарына және олардың күштерін бейнелеуге жатады. II Ахмедтің кезінде гүл ою-өрнектермен безендіріле бастады және маталар мен ыдыс-аяқтарда бейнеленген гүлдер арасында жетекші орынға ие болды.

Материалды ҒМЭАжТ бөлімінің зертханашысы Ю. А. Маткова дайындады.