Шулы ағысты өзеннің жағасындағы тар жол көпір арқылы өтеді,
қызғылт тиынтақ, күлгін дельфиниум және ақ жапырақтары бар
аконит өседі. Балдырғанның жасыл шарлары көрінеді. Бұл жерде
үлпілдек бүршіктер желмен тербеледі, өрмектерге оралған тікенді
жапырақтардың арасында қызғылт жапырақшалары бар, сабақтарда
отырады және олардың астында үлкен домалақ қою жасыл жапырақтар
үйіліп жатыр – бұл түйежапырақ.
Түйежапырақ (Arctium) – астаргүлділер тұқымдасына жататын ірі
екі жылдық өсімдіктер тұқымдасы. Рудеральды және дәрілік
заттарға қатысты. Тұқым Жерорта теңізі, оның кейбір түрлері
кеңінен қоныстанған. Тұқымның таралу аймағы Еуропаның, Азияның
және Американың қоңыржай белдеуі. Оның 20-ға жуық түрі бар.
Батыс-Алтай қорығының аумағында түйежапырақ (Arctium
leiospermum) және киіз қарақұйрық (Arctium tomentosum) өседі.
Өзен аңғарларында және жол жиектерінде кездеседі. Екі түрі де
сирек кездеседі.
Өсімдіктер сыртқы жапырақтары ұштарында ілмектелген ұшты болатын
гүлшоғырлары – себеттері арқылы жақсы танылады. Олардың сыртқы
түріне сүйене отырып, 1948 жылы швейцариялық инженер қазір
танымал жабысқақ-бекіткішін ойлап тапты. Түйежапырақтың күшті
тамыры бар. Бұл тамырларды тағам ретінде пайдалануға болады,
олар инулинге бай. Жапон асханасында тәтті соя соусында
қуырылған және бұқтырылған сәбіз қосылған түйежапырақ тамырынан
жасалған гарнир – кимпира гобо кең таралған. Түйе майы (Үлкен
түйежапырақтың тұнбасы - Arctium lappa) гироскопиялық аспаптарда
(навигация мәселелерін шешу үшін қолданылады), сондай-ақ сабын
жасауда, кептіру майын жасауда және шашты нығайту үшін
косметологияда қолданылады. Дөрекі талшықты сабағынан, ал орам
қағазын талшық алғаннан кейін қалдықтардан алады. Өсімдік – бал
өсімдігі. Репуск киізінен алынған бал әдетте қара зәйтүн түсті,
тұтқыр, өткір ащы иісі бар.
Мәдениеттегі түйежапырақ тілінде құмарлықтың символын білдіреді.
Ол атақты суретші Иван Шишкиннің «Түйежапырақтар» картинасында
бейнеленген.
Материалды НМЭАжТ бөлімінің зертханашысы Ю.А.Маткова дайындады.